Kto może zostać żywym dawcą nerki?
Kandydatem do donacji nerki może zostać osoba po 18 roku życia, zarówno która jest członkiem rodziny osoby z niewydolnością nerek (np. rodzice, dzieci, dziadkowie), jak i osoby, które mają silny związek emocjonalny z biorcą (przyjaciel, konkubent) - w takich przypadkach może być wymagana zgoda sądu na pobranie nerki.
Po zgłoszeniu się do ośrodka transplantacyjnego potencjalny dawca będzie poddany szeregowi badań laboratoryjnych (np. bakteriologiczne, immunologiczne) i obrazowych (np. rezonans magnetyczny nerek), mających na celu wykrycie jakichkolwiek nieprawidłowości. Dawcą może zostać osoba całkowicie zdrowa, u której, nawet w odległym czasie od operacji, nie wystąpią komplikacje związane z donacją nerki. Dawca może wycofać się ze swojej decyzji na każdym etapie kwalifikacji.

Zgodność grup krwi
Grupy krwi dawcy i biorcy nie muszą być identyczne.
Dawca z grupą krwi 0, może być dawcą dla każdej grupy krwi (uniwersalny dawca), natomiast biorca z grupą krwi AB, może otrzymać nerkę od dawcy zarówno z grupą AB, jak i A, B i 0 (uniwersalny biorca). Czynnik Rh nie ma znaczenia.

Co jeśli grupy krwi nie są kompatybilne?
W przypadku zgody pary dawca-biorca, para może być włączona do programu wymiany par nerek.

Przeciwwskazania bezwzględne:
- cukrzyca
- niekontrolowane nadciśnienie tętnicze lub nadciśnienie z towarzyszącym uszkodzeniem narządów
- choroba nowotworowa
- HIV
- BMI >35
- brak możliwości wyrażenia świadomej zgody na zabieg
- nawracająca kamica nerkowa

Przeciwwskazania względne:
- BMI >30
- nietolerancja glukozy/nieprawidłowe stężenie glukozy na czczo
- nieprawidłowości w badaniu ogólnym moczu (białkomocz, krwiomocz)
- kamica nerkowa
- HCV
- choroby psychiczne
- nikotynizm

Dawca zgłaszając się do ośrodka transplantacyjnego, powinien mieć wykonane następujące badania:
- grupa krwi
- badanie ogólne moczu
- morfologia krwi obwodowej
- stężenie kreatyniny i mocznika
- transaminazy
- glukoza na czczo
- usg jamy brzusznej
- RTG klatki piersiowej.

Wszystkie skierowania na w/w badania może wystawić lekarz POZ. Dodatkowo, kandydat na żywego dawcę powinien być zaszczepiony przeciwko WZW C, czyli "żółtaczce" typu C.

Jeżeli lekarz kwalifikujący (chirurg transplantolog, nefrolog) nie stwierdzi istotnych nieprawidłowości w badaniach, para dawca i biorca są kierowani na próbę krzyżową, czyli cross-match, mający na celu sprawdzenie, czy biorca nie jest "uczulony" na dawcę. Dodatni wynik próby krzyżowej, jak i niezgodność grup krwi, wyklucza przeszczepienie nerki w obrębie danej pary dawca-biorca. W takich przypadkach rozwiązaniem może być przeszczepienie w systemie wymiany par.

Bardziej szczegółowe i specjalistyczne badania wykonywane są w czasie 2-3 dniowego pobytu w ośrodku kwalifikującym. Za każdy dzień nieobecności w pracy z powodu badań, potencjalnemu dawcy narządu przysługuje 100% płatne zwolnienie z pracy. Wykonywane są szczegółowe badania obrazowe nerek, czyli rezonans magnetyczny lub tomografia komputerowa, a także konsultacje z kardiologiem, dermatologiem, okulistą.

Po analizie wszystkich wyników badań, konsylium lekarskie w składzie: chirurg transplantolog, nefrolog, radiolog, immunolog, psycholog, podejmuje ostateczną decyzję o kwalifikacji dawcy do zabiegu. Dawca może wycofać się ze swojej decyzji na każdym etapie kwalifikacji.

Zabieg operacyjny
Niezależnie od techniki zabiegu, operacja zawsze wykonywana jest w znieczuleniu ogólnym, tzn. że podczas zabiegu za pacjenta oddycha specjalna maszyna, czyli respirator. Wszystkie pytania i wątpliwości związane ze znieczuleniem omawiane są szczegółowo z zespołem anestezjologicznym, który będzie wykonywał znieczulenie do zabiegu. Bardzo ważne jest, aby pozostać na czczo (czyli bez jedzenia i picia) przez co najmniej 6 h przed znieczuleniem.

Najczęściej wybieraną techniką pobrania nerki jest metoda retroperitoneoskopowa z ręczną asystą, czyli metoda mało inwazyjna, z wykorzystaniem narzędzi laparoskopowych. Chirurg wykonuje 8-10 cm cięcie w podbrzuszu, przez które wprowadza się specjalny port do asysty ręcznej, a także wyjmuje się pobraną nerkę. Dodatkowo wykonane są 3 niewielkie nacięcia, przez które do przestrzeni zewnątrz otrzewnowej wprowadzone są narzędzia laparoskopowe. Czasami ze względu na trudności śródoperacyjne, chirurg jest zmuszony wykonać konwersję, czyli zamianę techniki na metodę otwartą. Pacjenci operowani metodami mało inwazyjnymi dużo szybciej powracają do normalnych czynności życiowych niż pacjenci operowani metodą klasyczną, ze względu na mniejszy ból pooperacyjny. Zaletą tej techniki jest też lepszy efekt kosmetyczny.

W niektórych przypadkach, np. u pacjentów ze skomplikowanym układem naczyniowym, konieczne jest wykonanie pobrania metodą klasyczną, czyli na otwarto. Kilkunastocentymetrowe cięcie wykonywane jest poprzecznie do osi długiej ciała, bocznie od mięśnia prostego brzucha. Operatorzy po dotarciu do nerki podwiązują jej moczowód i naczynia, a pobrany narząd przekazują drugiemu zespołowi, który wszczepi nerkę biorcy.
Obydwie techniki są bezpieczne dla dawcy.

Po zabiegu dawca przez okres 1 doby przebywa na oddziale intensywnej opieki chirurgicznej, gdzie monitorowane są jego parametry życiowe oraz podawane są silne leki uśmierzające ból pooperacyjny. Z reguły, w miejscu po pobranej nerce pozostawia się dren ssący, który ułatwia ewakuację zbierających się wydzielin (surowicy, krwi). Jest on usuwany najczęściej w drugiej dobie pooperacyjnej. Wtedy też dawca przenoszony jest na oddział ogólny.

Przeszczepienie krzyżowe/wymiana par nerek
Przeszczepienie w systemie wymiany par nerek to rozwiązanie dla biorców, których potencjalny dawca został zdyskwalifikowany ze względu na niezgodność grup krwi lub niezgodność immunologiczną. Pozwala to na lepszy dobór par dawca-biorca, a co za tym idzie, lepsze wyniki przeszczepień (tzn. lepsza czynność przeszczepionej nerki, mniejsze dawki leków immunosupresyjnych).

Na czym polega przeszczepienie krzyżowe?
Jeżeli dawca A nie może oddać swojej nerki biorcy A, podobnie w parze B, dawca B nie może oddać bezpośrednio swojej nerki biorcy B, rozwiązaniem może być wymiana dawców - czyli dawca A oddaje swoją nerkę biorcy B, a dawca B oddaje swoją nerkę biorcy A. Dzięki temu zarówno biorca A, jak i B otrzymują lepiej dobrany dla siebie narząd.
Do takich wymian może być włączonych więcej niezgodnych par dawca-biorca, wtedy nazywa się to przeszczepieniem łańcuchowym.